Tolosan (Gipuzkoa) hasi berria den AHOZ AHO jaialdiaren hamaikagarren edizioa indartsu hasi da. Asteburuan Galiziatik etorritako Paula Carballeira kontalariak bere lanarekin liluratu ditu Tolosako Amaroz auzora gerturatutakoak. Larunbata eta igandean kontaketa ikastaro txikia eman zuen 15 lagunentzat, ipuin kontaketaren bere ikuspegia erakutsiz. Larunbata gauean, berriz, kontaketa saioa eman zuen, publikoaren gozamenerako. Eta ez da harritzekoa, izan ere Paulak urteak daramazki ofizio honetan, eta gaur egun Galiziako kontalaririk ezagunenetakoa eta saiatua dugu. Bere lana Galiziatik kanpo eraman du penintsulako jaialdirik entzutetsuenetara erakutsiz, baita Latinamerikako eta Afrikako hainbat herrialdetara ere. Zorionekoa beraz Tolosan halako artista handia ezagutu ahal izateagatik.
Paula Carballeirak ipuin tradizionalak egungo publikoaren belarrietara ekartzen ditu, haien izaera eta zaporea galdu gabe, ahozkotasunaren baliabide eszenikoak ederki erabiliz ipuin kontaketan. Era berean, Galiziako mundu eta pentsamendu magikoa ia nahigabe agertzen dira une oro bere kontaldietan. Berarekin egon gara igandeko ikastaroaren saioa amaitu ostean, eta Bidania aldera babarrun otordua egin aurretik, Aralar mendilerroa atzean genuela.
Datorren astean Jaialdia Ordiziara (Gipuzkoa) jauzi egingo du, bertako zein beste herrialdetako kontalariekin. Ipuin Narrazio lehiaketarekin eta beste proposamen interesgarriekin.
PAULA CARBALLEIRA: IPUINAK KONTATZEA TRESNA IRAULTZAILEA DA.
Nola planteatu duzu jaialdian esakini duzun ikastaroa?
Nik, aspalditik, ikastaroetan istorioaren aukeraketa baino, kontalaria hartzen dut ardatz, zerk egiten du kontalari bakoitza bakarra izatea. Kontalaria istorioarekin erlazionatzen dituzten ariketekin hasi gara; nondik ateratzen ditugun ipuinak, zer aportatzen diegun, ipuinaren egitura, nola berrasmatzen dugun tradizioa kontalari gisa... Informazio gehiegizkoa dirudi horrela ikusita, baina nire ustez ikastaroa ondo antolatuz gero, partaideak ohartuko dira, ipuina bilatzeaz gain, istorio bat egituratzea zer den, zure aldetik zer jartzen duzun eta hori ikuslearentzat interesgarria izatea bilatzen.
Uste duzu kontatzeko era ezberdinak daudela bizi den kulturaren arabera? Esaterako, aldea ikusten duzu Galizan eta Euskal Herrian kontatzeko moduan?
Bai, izugarri sumatzen da. Adibidez, ikasleei kontatu dieten istorio bat eskatzerakoan, ipuin bat, pasadizo bat edo antzeko zerbait, ezberdintasuna antzematen duzu. Orain Galizian ikastaro bat ematen ari naiz eta, Vigo bezalako hiri batean egonik ere, kontatu dietena zer ikusi handia du heriotzarekin, agertutako arimekin eta antzekoak. Hemen, berriz, ohartu naiz kontatu dietena oroimenekin duela harremana, Gerrako kontuak, baserri giro istorioak eta horrelakoak. Nik uste dut horrek baduela zerikusirik ahantziak izan ez daitezenarekin, denbora bat edo aldatzen joan diren zirkustantziak. Uste dut ere, horrek baduela harremana sentipen kolektiboarekin; kontatzeko modutik areago, honetan ere aldea sumatzen delarik.
Zure ikuskarian tradiziotik ekarritako ipuinak erabiltzen dituzu, egungo publikoari ekarriak; gaur egun berriz, badirudi bide literarioa hartzeko joera dela kontaketa askotan; zerk erakartzen zaitu tradiziotik?
Gezurra dirudi oraindik horrela ibiltzea; alegia, literatura idatzia badirudi ospe handiagoa duela ahozko narrazioa baino. Baina bi mundu erabat desberdinak dira, nahiz eta abiapuntu berdinetik abiatuz, hau da, istorio bat kontatzetik. Ahozko narrazio tradizionalak oso argi dauka ipuin hori nola kontatu behar den. Literatura idatzian baliabide literarioen erabilpenerako joera dago, hitzen aukeraketa zehatza, esaldien osaketa eta halakoak; honek zentzua dauka jendeak irakurri egiten duelako, denbora duelarik gelditu eta berrirakurtzeko. Ahozko narrazioan aldiz ez, kontalariak eta entzuleak denbora berean daude, entzuleak nolabaiteko ebokazio bat egin behar du ipuina entzun eta gero. Ipuin tradizionalak hori kontuan hartzen du ipuinaren egituran. Nik aldarrikatzen dudan kontaketa tradizionalaren edertasuna erabat ezberdina da idatzizkoarekin alderatuta. Gertatu ohi da literatura idatzia ahozkotasunera eramaterakoan askotan ez duela funtzionatzen, edo ez du enpatizatzen publiko guztiekin. Ordea, ahozko narrazioaren indarra da edozein publikoarekin enpatizatzen duela, une horretan guztiengana heltzeko moduan kontatzen ari zarelako.
Galiziarra izanik, zure burua ikusten duzu zure herrialdeko mundu magiko horren eraginpean?
Ni ez nintzen hasi kontatzen galiziar tradizioko ipuinekin, baina denborarekin ikusi dut halako ipuin asko kontatzen ari naizela. Alde batetik, kontatu egiten dizkidatelako, esaterako Galiziako herriren batean kontaketa saio bat amaitu eta gero norbait gerturatzen zaidanean esanez: "ea, zuk halako gauzak gustukoak dituzula...", eta zerbait kontatuko dit; eta zer ikusi izango du heriotzarekin, misterioarekin, arimekin, neguko gau luzeekin...; horregatik misterio giro hori. Hau guztia oraindik nahiko presente dago Galizian, oraindik azal arazten dizkigulako gure beldurrak, izen bat jartzen diote, aurpegi bat. Garena oroitarazten digu. Nik uste dut, han bezala hemen ere, gaur egungo munduan identitatearen galera etengabekoa denez, guztiak berdindu nahian, gure lekua aldarrikatzeko zerbait dela. Kontalarien kasuan bereziki horrela dela uste dut, alegia, nola kolokatzen zaren zurea dena eskaintzeko, beste batzuek eskainiko dutenaren desberdina izango dena.
Horregatik ni hori guztiarekin identifikatzen naiz, baina bestei begira.
Eta beste alde batetik helduta, zuk uste duzu azken aldian adierazpen askatasunaren kontra ematen ari diren jasarpenek, judizialak eta bestelakoak, eragina izango dutela kontatzerako orduan, nolabaiteko autozentsura bat ezarriko dela?
Nik uste dut kontrakoa izango dela. Fikzioak daukan zerbait ederra da, eta kontatzen duguna fikzioa da, horren aurrean esan dezakezula, "aizu, aizu, hau ez da hemen gertatu, beste nonbait baizik eta beste bati, ez dauka zer ikusirik zuekin..." Horregatik kontzienteak izan behar dugu zer tresna sendoa den ipuinak kontatzea, zer nolako ekintza iraultzailea. Zuk bota egiten duzu eta entzuleak bere bidea emango dio. Halako jasarpenen aurrean, ipuin kontaketa tresna zoragarria da.
