BENITA PRIETO: "Kontalariak komunikatzaile handienak dira".
Ordizian eta Tolosan ospatzen ari den AHOZ AHOZ Ahozkotasunaren Nazioarteko Jaialdia azken astean sartu da. Euskal Herriko kontalariez gain, nazioarteko beste kontalari partaide ditu, horietako bat Benita Prieto, Lisboan bizilekua orain dela gutxi hartu duen brasildarra. Prieto kontalaria eta idazlea da, horrez gain haur eta gazte literaturaren ikerlaria ere da badugu. Haurrentzat eta helduentzat kontatzen du, berak edo beste egilek idatzitako ipuinak ahoan, baina baita ere tradiziotik ekarritako istorioak; bi munduen arteko elkar eragina du maite. Bere lana ikusi ahal izan genuen Donostiako Ernest Lluch kultur etxean, Tolosako Minimalia liburutegian haurrekin eta, larunbata gauean, Tolosako Berazubi auzo elkartean. Emanaldiaren ostean berarekin egon ginen.
Bai, orain dela urte pila Iñaki Carretero kontalariak deitua egon nintzen Gasteizen eta izena gogoratzen ez ditudan beste leku batzuetara, herri euskaldunen izena gogoratzea ez baita erraza (barreak). Bitan egon naiz oraingoaren aurretik, beti ere, Iñakiren eskutik.
Brasildarra izanik eta herrialde ezberdinetan ibilita, publikoen arteko desberdintasunak ikusten dituzu?
Ahalegin handiagoa eskatzen du zure hizkuntza mintzatzen ez den leku batean kontatzen aritzea, zurea ez den beste herrialdean, gauza asko aldatzen dira. Baina gustura egonda, gaurko saioko publikoarekin egon naizen modura, orduan dena errazago pasatzen da. Egun hauetan egindako saioetan publiko ederra aurkitu dut; Donostiako jubilatuekin primeran pasa nuen.
Orain dela urteak Brasiletik irteten hasi nintzenean ipuinak kontatzerakoan zailtasunak nituen ulertzeko jendeak zergatik ez zuen barre egiten halakoak ziren ipuinekin, portugesa mintzatzen den herrialdeetan kontatuak nituelako, eta ez nuen ulertzen zergatik ez zuten berdin funtzionatzen beste hizkuntza zuten lekuetan. Pixkanaka ulertu nuen, benetan behar nuela zen neronek ulertzea herrialde horietako kulturak, horrela jakingo bainuen non txertatu gauza bakoitza eta nola. Denborak erabat bestelakoak dira; komedia denbora hemen gauza bat da, Kolonbian aldiz beste bat, Afrikan beste bat, eta horrela leku guztietan. Asmatzearen eta okertzearen esperientzia horretan, ikusten duzu kontaketa nola antolatu jendeak hel dakion esaten duzunari; jendea adi dagoenean, bere begien arreta ikusten duzunean, ernai, orduan komunikazioa sortu dela sumatzen duzu. Horixe da garrantzitsuena, komunikazio hori; kontalaria, batez ere, komunikatzailea baita. Nire ustetan, ipuin kontalariak komunikatzaile handienak dira. Nahi izango bagenu, mundua gurea litzateke, hargatik ez digute kasu handirik egiten (barreak).
Kontatzeaz gain, idatzi ere egiten duzu; nola bizi duzu oreka hori, alegia, idatziz kontatzea istorio bat eta ahoz gora ematearen artean?
Zaila da. Idatzi nuen lehenengo liburua "Almas penadas" (Arima penatuak) izan zen. Idatzi aurretik urteak neramatzan kontatzen, orduan bilduma baterako idaztea proposatu zidaten; ene, hori lan zaila! Nire buruan nuen, eta kontalariok narrazioa beste zenbait burutazioekin nahastu ohi dugu, intertestua askotan hitzetan baino,
gure gorputzean dago; beraz, hori nola jarri behar nuen idatziz? uff, buruhaustea izan zen. Zerbait interesgarria gertatzen da ere, ipuina idatzita dago, baina nik ez dut liburuan dagoen bezala kontatzen, nire buruan beste egitura batekin baitzegoen aspaldian.
Iruditzen zait askok akatsa bat egiten duela ahozkotasuna idatzira pasatzerakoan, ahozkotasuna beste osagarri batzuk dituelako. Zentzurik ez dutela gelditzen dira askotan, ulertzeko zailtasunekin, beharbada kontalaria entzunez gero ulertuko zirenak.
Kontrara ere gertatzen da. Badira idatzita dauden narrazioak kontatzeko ez direnak; badira istorioak irakurtzeko direnak eta beste batzuk kontatzeko direnak, irakurtzen duzun guztia ez da derrigorrez ahoz gora kontatzeko. Gertatu ohi da irakurritako istorio batekin liluratzen garela eta kontatzeko irrika sartzen dela, baina berez istorioaren argumentuarekin lotu gara, baina hori ez da narrazioa, literatura beste zerbait da. Literaturaren edertasuna ezin duzu argumentu batera ekarri besterik gabe, idazleak estilo bat dauka bere idazkeran, denbora luzez pentsatu ditu hitzak, ez zaizkio zerutik erori, egitura bat da. Horregatik batzuk irakurri egin behar dira, besterik gabe, eta horrela gozatu.
Zure kontakizunetan narrazio tradizionalen eragina sumatzen da; nola ikusten duzu tradizioaren ahozko narratibaren garrantzia kontalaritza garaikidean?
Nik uste dut gu ere bagarela ahozkotasun horren nolabaiteko ordezkariak. Ni pertsona urbanoa naiz, unibertsitatera joan nintzen eta hori guztia, baina ni kontzientea naiz ondasun guzti hori dagoela, nik behar dut jendeak jakin dezan horren jakitun naizela, garrantzitsua dela hori. Egile ezberdinen literatura kontatzen dudan bezala, liluragarria dena ere, tradiziotik heldu zaizkigun kontakizun horiek badute garrantzia handia. Nik ipuin bat kontatu eta norbait esaten badit ezagutzen duela beste bertsio bat, eta beste leku batean beste bat ezagutzen dutela, bada, hori benetan ederra da; informazioak konplementatu egiten dira horrela, eta, orduan, mundua globalizatzeko egiten diren ahaleginak ezinezkoak dira, ahozkotasuna beti desberdina izango delako herri bakoitzarentzat. Honetan sinesten dut nik, nahiz eta teknologiak eta horrelakoengatik kutsatuta egon, beti desberdintasunak egongo dira. Ni brasildarra naiz, baina kultura europar batetik nator, nire gurasoak espainiarrak baitziren, Galiziakoak; beharbada horregatik idazten ditut beldurrezko hainbeste ipuin, txikitan Galiziako halako ipuin asko entzun bainituen. Horrekin batera, Brasileko kultur ondasuna daramat nigan, eta hori ekartzea gogokoa dut. Aldiz, ezagutzen ez ditudan kulturetako ipuinak ezin ditut kontatu, Afrikakoak esaterako, faltsua irudituko zitzaidan, badirelako osagarri asko ezagutzen eta ulertzen ez ditudanak.
Nik uste dut ipuin kontalariek ikerketa lana egin behar dutela, eta hargatik iruditzen zait onena dela zure herrixkaren kultura eskaintzea jendeari. Nik horretan saiatzen naiz, brasildar mundu zabal hori literatura eta ahozko tradizioaren nahasketa horretan jendeari eskaintzen. Uste dut hori ikusleentzat aberasgarria dela. Hara, oraintxe pasa dira emanaldian egon diren emakume batzuk kontatu dudan Ana Maria Machado idazlearen ipuina komentatzen, Brasileko diktadura garaian idatzi zuena salaketa gisa, eta orain emakume hauek horretaz ari dira, ederra da hori niretzat. Nik ere maite dut, kontalari bezala, beste bat entzuten dudanean, beste kultura batekoa, pentsatzea nondik ekarri ote zuen hori guztia, bere barnean itsatsita dagoen ahozkotasun hori, nondik dator jakinduria hori. Aberastu egiten zaitu, baina era berean zuk ez duzu zure izaera galtzen. Zure ofizioaren gainean gogoeta egitera bultzatzen zaitu. 
iruzkinik ez:
Argitaratu iruzkina